რეზიუმე

ნაშრომში განხილულია ერთერთი მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო ცვლილება საქართველოს საგადასახადო კოდექსში, რომლის თანახმადაც მოგების გადასახადით დაბეგვრის არსებული მოდელი შეიცვალა ესტონური მოდელით. გაანალიზებულია თუ რას ითვალისწინებს აღნიშნული მოდელი,  ცვლილების შედეგად მოსალოდნელი რისკები, პროგნოზი მოკლევადიან და გრძელვადიან პერსპექტივაში, ასევე შეფასებულია პირველადი შედეგები.

 საკვანძო სიტყვები: მოგების გადასახადი; ესტონური მოდელი; აქციზი; საგადასახადო რეფორმა. 

შესავალი

საქართველოს ბიუჯეტის უმეტესი ნაწილი (დაახლ. 92%) შედგება საგადასახადო შემოსავლებისგან, ამიტომ მეტად მნიშვნელოვანია ისეთი საკანონმდებლო ცვლილებების გატარება, რომელიც ერთის მხრივ, ბიზნესსა და მეწარმეებზე იქნება მორგებული და მეორეს მხრივ, საბიუჯეტო სახსრების მობილიზებას შეუწყობს ხელს. აქედან გამომდინარე, ძალიან მნიშვნელოვანია იმ ცვლილების განხილვა, რომელიც ეხება მოგების გადასახადის არსებული მოდელის  ესტონური მოდელით ჩანაცვლებას (ამოქმედდა 2017 წლის 1 იანვრიდან). ზემოთხსენებული ცვლილება ერთგვარი გამოწვევაა საქართველოს ეკონომიკისთვის, რადგან საბიუჯეტო შემოსავლები მოგების გადასახადის ჭრილში წელიწადში დაახლოებით 400 მილიონი ლარით მცირდება. თუმცა, იგი ძალიან დიდი სტიმულია მეწარმეებისთვის, რადგან მათ საშუალება ეძლევათ არ დაბეგრონ რეინვესტირებული მოგება, რაც ბიზნესის გაფართოების გარანტიაა. 

ესტონეთისა და საქართველოს მოგების გადასახადის მოდელების

შედარებითი ანალიზი 

განაწილებული მოგების გადასახადი ესტონეთში უკვე 18 წელია მოქმედებს და რეგულირდება საშემოსავლო გადასახადის აქტით, რომელიც ძალაში  2000 წელს შევიდა.  განაწილებული მოგების გადასახადით დაბეგვრას ექვემდებარება:

1. საკუთრივ განაწილებული მოგება;
2. თანამშრომლების სახელფასო სარგებელი;
3. ჩუქება, შეწირულობა და წარმომადგენლობითი ხარჯები;
4. ზოგიერთი ხარჯი ან/და განაცემი, რომელიც არ არის დაკავშირებული კომპანიის სამეწარმეო საქმიანობასთან.

ამასთან აღსანიშნავია, რომ განაწილებული მოგებისა და საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი ერთნაირია (20%), იმ მიზნით, რომ თავიდან იქნეს აცილებული განაწილებული მოგების ხელფასად გაფორმების, ან პირიქით ხელფასის განაწილებულ მოგებად დაკვალიფიცირების რისკი. ასევე ამ მოდელის თავისებურება მდგომარეობს შემდეგში: იბეგრება ცალკეული ტიპის ხარჯი. კერძოდ, ხარჯი რომელიც არ უკავშირდება ეკონომიკურ საქმიანობას, ან არ არის დოკუმენტურად დადასტურებული, რაც ხარჯების გავლით მოგების შეფარულად განაწილების პრევენციაა. (ეს 2017 წლამდე მოქმედი კანონმდებლობით ის ხარჯებია, რომლებიც ერთობლივი შემოსავლიდან არ გამოიქვითება). იქიდან გამომდინარე, რომ განაწილებული მოგების გადასახადის გამოთვლა არ მოითხოვს ცალკეული შემოსავლების დეტალურ ანალიზს და აქცენტი გადატანილია მხოლოდ ფულადი განაცემების კონტროლზე, მისი ადმინისტრირებაც უფრო იოლია. მნიშვნელოვანია აგრეთვე ის ფაქტი, რომ განაწილებული გადასახადის მოდელში, კომპანიის საგადასახადო მოგება და ფინანსური მოგება ერთმანეთის ტოლია. (რაც განსხვავებულია 2017 წლამდე მოქმედი ქართული მოდელისაგან).

რაც შეხება საქართველოში 2017 წლის 1 იანვრამდე მოქმედ მოგების გადასახადის მოდელს, რეზიდენტი საწარმოს მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი იყო დასაბეგრი მოგება (15%). იგი განისაზღვრებოდა, როგორც სხვაობა გადასახადის გადამხდელის ერთობლივ შემოსავალსა და ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების თანხებს შორის. (როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, 2017 წლამდე მოქმედი კანონმდებლობით, კომპანიის ფინანსური მოგება და საგადასახადო მოგება ერთმანეთის ტოლი არ იყო).

მოგების გადასახადის ის მოდელი, რომელიც ძალაში შევიდა 2017 წლიდან, რა თქმა უნდა  არ არის ესტონეთში მოქმედი მოდელის ანალოგი, რადგან აქ გასათვალისწინებელია რიგი ფაქტორები, რომელიც დამახასიათებელია  საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობისთვის და ზოგადად საგადასახადო პოლიტიკისთვის.  ამიტომ, მოცემული მოდელის  მიხედვით (განაკვეთი დარჩა იგივე - 15%) რეზიდენტი საწარმოსთვის დაბეგვრის ობიექტი განისაზღვრება შემდეგნაირად:

1. განაწილებული მოგება; (განაწილებული მოგება არის მოგება, რომელიც საწარმოს მიერ მის პარტნიორზე დივიდენდის სახით, ფულადი ან არაფულადი ფორმით ნაწილდება);
2. გაწეული ხარჯი ან სხვა გადახდა, რომელიც ეკონომიკურ საქმიანობასთან  არ არის დაკავშირებლი;
3. უსასყიდლოდ საქონლის მიწოდება/მომსახურების გაწევა ან/და ფულადი სახსრების გაცემა;
4. ამ კოდექსით დადგენილ ზღვრულ ოდენობაზე მეტი ოდენობით გაწეული წარმომადგენლობით ხარჯი.

რაც შეეხება, კომერციულ ბანკს, საკრედიტო კავშირს, სადაზღვევო ორგანიზაციას, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციას და ლომბარდს, ხოლო, ტოტალიზატორის სისტემურ-ელექტრონული ფორმით მომწყობ პირს ამ საქმიანობის ნაწილში, მათთვის მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი 2019 წლის 01 იანვრამდე დარჩა იგივე, ანუ სხვაობა კალენდარული წლის განმავლობაში მიღებულ ერთობლივ შემოსავალსა და ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების თანხებს შორის.

ამ მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო ცვლილების მიზანია, ხელი შეუწყოს მეწარმეებს, განავითარონ თავიანთი ბიზნესი და არ დაიბეგროს ის თანხები, რომლებიც  რეინვესტირებას მოხმარდება. ეს თავის მხრივ, ხელს შეუწყობს ბიზნესის გაფართოებას, რაც ასევე ახალი სამუშაო ადგილების შექმნის გარანტია. 

რეფორმის შედეგები ესტონეთში და პერსპექტივები საქართველოში 

რთულია ზუსტად იმის განსაზღვრა, თუ რა შედეგები ექნება ამ რეფორმას გრძელვადიან პერსპექტივაში საქართველოში, თუმცა რა თქმა უნდა ზოგადი გათვლები გაკეთებულია, ასევე გვაქვს პირველი წლის შედეგიც, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია სავარაუდო დასკვნები გავაკეთოთ.

თუ გადავხედავთ მის შედეგებს ესტონეთში, სავარაუდო წარმოდგენა შეიძლება შეგვექმნას შესაძლო შედეგზე გრძელვადიან პერსპექტივაში. ესტონეთში ამ მოდელის მიღების (2000წ.)  შემდგომ (იხ. დიაგრამა N1) მოგების გადასახადიდან  შემოსული შემოსავლები მკვეთრად მცირდება, თუმცა  2003 წლიდან გადაასწრო რეფორმამდელ ნიშნულს (1999 წელი - 107 მლნ). აქვე გასათვალისწინებელია რეფორმის შემდგომ პერიოდში არსებული ეკონომიკური კრიზისი და აგრეთვე შემცირებული მოგების გადასახადის განაკვეთი 26%-დან 20%-მდე (2015 წლიდან განაკვეთი უკვე 20%-ია), რომელიც ესტონეთში მიმდინარეობდა 2000-2017 წლებში. (ხოლო საქართველოში, აღნიშნული რეფორმის შემოღებისას არ შეცვლილა მოგების გადასახდის განაკვეთი და დარჩა იგივე  ( 15%), რაც  საფუძველს გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ საქართველოში შესაძლოა არ ჰქონდეს ისეთივე მკვეთრად გამოხატული დადებითი შედეგი, როგორც ქონდა ესტონეთში).

დიაგრამა N1

წყარო: Statistics Estonia – www.Stat.ee

მოცემული დიაგრამიდან ნათლად ჩანს რეფორმის დადებითი შედეგი გრძელვადიან პერსპექტივაში. განაწილებული მოგების გადასახადის მოდელის ნაკლად შეიძლება ჩაითვალოს ის, რომ იგი არ არის გავრცელებული მასობრივად და  მოკლევადიან პერსპეტივაში აქვს უარყოფითი შედეგი, რადგან მცირდება საბიუჯეტო შემოსავლები მოგების გადასახადის ჭრილში. ამან შესაძლოა გამოიწვიოს ბიუჯეტის დეფიციტი, ბიუჯეტის დეფიციტის აღმოსაფხვრელად კი საჭიროა ხარჯების შემცირება და სწორედ ეს ფაქტი უნდა იქნეს გათვალისწინებული საქართველოს შემთხვევაში, თუ რამდენად შეუძლია სახელმწიფოს ბიუჯეტის დეფიციტის დაძლევა. რამდენადაც, ესტონეთში მოგების გადასახადს მთლიანი გადასახადების ჭრილში უმნიშვნელო წილი აქვს (დაახლ. 6-7%), რეფორმას დიდი დეფიციტი არ გამოუწვევია ბიუჯეტში, ხოლო საქართველოს შემთხვევაში  მოგების გადასახადის წილი საბიუჯეტო შემოსავლებში  12-13% შორის (დაახლოებით 800-900 მლნ ლარი) მერყეობდა, რაც დიდ გავლენას ახდენს მთლიან საგადასახადო შემოსულობებზე. ესტონური მოდელის ამოქმედების შემდეგ, 2017 წლის შედეგების მიხედვით, მოგების გადასახადის წილი საგადასახადო შემოსავლებში არის 7,7% (756 მლნ. ლარი), ხოლო თანხობრივად მოგების გადასახადი  დაახლოებით 300 მლნ. ლარითაა შემცირებული.

თუმცა აქვე აღსანიშნავია, რომ როდესაც მთავრობის მიერ გაცხადებული იქნა ინიციატივა აღნიშნული მოსალოდნელი ცვლილების შესახებ 2015 წელს (რომელიც 13.05.2016 - N5092 პარლამენტის კანონით, ძალაში შევიდა 2017 წლის 01 იანვრიდან), მოსალოდნელი ბიუჯეტის დეფიციტის შესამცირებლად, მთავრობამ მიიღო რიგი გადაწყვეტილებები, როგორიცაა მაგ: აქციზის გადასახადის გაზრდა (პერიოდულად სხვადასხვა პროდუქციაზე), სხვადასხვა სტრუქტურული ერთეულების მიერ გასაწევი ხარჯების შემცირება. დიაგრამა N2-ზე მოცემულია მოგებისა და აქციზის გადასახადები 2011-2017 წწ. საქართველოში. როგორც მონაცემებიდნ  ჩანს, 2011 წელს მოგების გადასახადის წილი შედარებით მაღალია ვიდრე აქციზის, მაგრამ მოგების გადასახადით დაბეგვრის ესტონური მოდელის შესახებ საკანონმდებლო ინიციატივის გაცხადებისთანავე (2015წ), ვინაიდან მოსალოდნელი იყო ბიუჯეტის დეფიციტი, მის დასაბალანსებლად  აქციზის განაკვეთი გაიზარდა სხვადასხვა პროდუქციაზე (მაგ: თამბაქოზე 2015 წელს 2-ჯერ, 2016 წელს და 2017 წელს) პერიოდულად, რამაც 2016 წელს მოგებისა და აქციზის გადასახადებიდან შემოსული შემოსავლების გათანაბრება გამოიწვია, ხოლო უკვე 2017 წელს, როდესაც უკვე ძალაში შევიდა აღნიშნული საკანონმდებლო ცვლილება მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალი მოდელის შესახებ, როგორც მოსალოდნელი იყო, შემცირდა მოგების გადასახადიდან შემოსული შემოსავლები, ხოლო, აქციზიდან შემოსულმა გადასახადმა მკვეთრად გადააჭარბა მოგების გადასახადის წილს. სწორედ ის მოსალოდნელი (დაახლ. 400 მლნ.) დეფიციტი, გადაიფარა აქციზის გადასახადით 2017 წელს, რამაც შესაძლებელი გახადა შედარებით დაბალანსებულიყო მოგების გადასახადით დაბეგვრის ესტონური მოდელის შემოღებით გამოწვეული ბიუჯეტის დეფიციტი. 

მოგებისა და აქციზის გადასახადები 2011-2017 წწ.

(მლნ. ლარი)

დიაგრამა N2

 წყარო: საქართველოს სახელმწიფო ხაზინა http://treasury.ge/5629

საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიერ წარმოდგენილ 2018 წლის ბიუჯეტის გეგმაში, ასევე ასახულია მოსალოდნელი შედეგები მოგებისა და აქციზის გადასახადის ჭრილში, სადაც მოგება შეადგენს 630 მლ. ლარს (6,1%), ხოლო აქციზი 1,450 მლ. ლარს (14,1%).

როგორც აღვნიშნეთ, აღნიშნული ცვლილება არის გრძელვადიან პერიოდზე გათვლილი საგადასახადო პოლიტიკის ნაწილი, მისი მიზანია შეიქმნას სამეწარმეო აქტივობის მასტიმულირებელი საგადასახადო სისტემა, გაიზარდოს კაპიტალის მოცულობა, გაუმჯობესდეს საინვესტიციო გარემო, რადგან თავის მხრივ, განვითარებული ბიზნესი და საგადასახადო სისტემა ეკონომიკის განვითარების ხელშემწყობ მექანიზმს წარმოადგენს, რაც გრძელვადიან პერიოდში ეკონომიკური ზრდის გაუმჯობესებისთვის მნიშვნელოვანი ბიძგი იქნება. 

დასკვნა 

საქართველოს ეკონომიკისთვის მეტად მნიშვნელოვანია ისეთი საგადასახადო პოლიტიკის გატარება, რომელიც საშუალებას მისცემს მეწარმეებს დაიწყონ და განავითარონ ბიზნესი. ამ მიზნით საქართველოს საგადასახადო კოდექსში 2017 წლის 1 იანვრიდან ძალაში შევიდა მოგების გადასახადის ესტონური მოდელი. ამ მოდელის უპირატესობა გამოიხატება იმაში, რომ  მეწარმეებს საშუალება ეძლევათ, არ დაბეგრონ რეინვესტირებული მოგება, რაც თავის მხრივ, ბიზნესის გაფართოების საწინდარია. ხოლო ნაკლოვანებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ, ბიუჯეტის შემოსავლების შემცირება მოგების გადასახადის ჭრილში (მოკლევადიან პერიოდში), რომელმაც შესაძლოა გამოიწვიოს ბიუჯეტის დეფიციტი. ამ დისბალანსის აღმოსაფხვრელად შემცირებულია სხვადასხვა სტრუქტურული ერთეულების მიერ გასაწევი ხარჯები და გაზრდილია აქციზის გადასახადი სხვადასხვა პროდუქციაზე.

სწორი და მიზანმიმართული საგადასახადო პოლიტიკის გატარება მეწარმეობის განვითარების საფუძველია, კერძოდ, იგი ხელს შეუწყობს  კაპიტალის მოცულობის გაზრდას, საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესებას,  არის სტიმული, რომ მეწარმეებმა შექმნან ან გააფართოონ ბიზნესი, რაც თავის მხრივ ეკონომიკური ზრდის გარანტია. 

 გამოყენებული ლიტერატურა 

• საქართველოს საგადასახადო კოდექსი, თბილისი, 2010
• www.treasury.ge - საქართველოს სახელმწიფო ხაზინა 
• www.mof.ge  - საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო
• www.rs.ge  - შემოსავლების სამსახური
• www.Eesti.ee   - Estonian State Portal  
• www.riigiteataja.ee/en/eli/ee/518062015017/consolide/current - Income Tax Act  
• www.Stat.ee  - Statistics Estonia